یادداشت ویژه: درباره مزایا و معایب اکران آنلاین و اینترنتی / سینما در خانه!

24 تیر 1400

0 1,016 زمان تقریبی مطالعه 5 دقیقه

عصرسینما؛ رضا صائمی

از پیامدهای بحران کرونا، تعطیلی سینماها و فقدان نمایش فیلم بود. پیامدی که با خسارت مادی و معنوی زیادی برای سینماگران و سینماداران همراه شد، اما تجربه یک امکان تازه در اکران و نمایش را هم پیش آورد تا چاره ای سینمایی برای بیچارگی سینما در این دوران باشد.

بدون شک یکی از مهمترین رخداد سینمایی در دو سال اخیر و چه بسا یکی از مهمترین موقعیت هایی که سینمای ایران در طول تاریخ تجربه کرد، همین تجربه اکران آنلاین بود که پیش از این سابقه نداشت. پلتفرم اکران آنلاین البته موافقان و مخالفان زیادی هم داشت که هر کدام دلایل خود را در رد یا دفاع از این شیوه اکران مطرح می کردند.

موافقان، اکران اینترنتی را بستری برای حل معضل اکران دانستند و مخالفان معتقدند با نبود قانون کپی‌رایت آثار سینمایی به‌راحتی قاچاق می‌شوند و سرمایه مادی و معنوی آن‌ها در این شرایط نابود می‌شود. واقعیت این است که هر دو گروه درست می گفتند هم امید موافقان به رفع معضل اکران از طریق نمایش اینترنتی درست بود، هم نگرانی و دغدغه مخالفان درباره کپی راست و قاچاق فیلم ها.

اکران فیلم «خروج» ابراهیم حاتمی کیا به عنوان نخستین فیلم اکران آنلاین، درستی هر دو دو دیدگاه را روشن کرد. فیلم با استقبال نسبتا خوبی از سوی مخاطبان همراه شد و در همان 24 ساعت اول حدود 400 میلیون تومان فروخت و در چهارمین روز از اکران اینترنتی به فروش یک میلیاردی در نماوا و فیلیمو رسید. در واقع «خروج» در حالی به باشگاه یک میلیاردی‌‏ها پیوسته که اولین‌بار است بعد از شیوع ویروس کرونا و تعطیلی سینماها، یک فیلم به صورت اینترنتی اکران می‌شد. اما از سوی دیگر به همان سرعت نیز نسخه قاچاق و لینک‌های دانلود غیرقانونی این فیلم در فضای مجازی دست‌به‌دست شد تا مخالفان طرح نیز بر این امر تأکید بیشتری داشته باشند که زیرساخت‌ها برای انجام این کار در کشور هنوز محیا نشده است و باید معضلات اکران آنلاین را هم آسیب شناسی کرد.

با این حال موافقان اکران آنلاین معتقدند قاچاق فیلم های در حال اکران به شیوه سنتی یا اینترنتی آن مربوط نیست و یک معضل بنیادی در سینمای ایران است که هنوز ساز و کارهای زیرساختی آن طراحی و اجرا نشده و هیچ فیلمی از قاچاق شدن مصئون نیست.

از سوی دیگر موافقان اکران آنلاین معتقدند حتی با بازگشایی سینماها تا مدتها ممکن است مردم از ترس و نگرانی ابتلاء به کرونا به سالن های سینما نروند و نمایش فیلم در سینماها با کسادی در گیشه و استقبال پایین مخاطبان همراه شود، لذا اکران آنلاین با محدویت ها یا معایبی هم که ممکن است داشته باشد در این شرایط تنها راه ممکن و مطلوب برای نمایش فیلم هاست و هرچه این شیوه اکران بیشتر تجربه شود، تعداد بیشتری از مردم با آن آشنا شده و شیوه تماشای آنلاین در خانه را می آموزند و در واقع اکران و تماشای آنلاین به مثابه یک فرهنگ سینمایی نهادینه می شود.

مساله مهم دیگری که درباره اکران آنلاین مطرح می شود تبلیغات آن است. اینکه رسانه هایی مجازی، خبرگزاری ها و سایت های سینمایی و مهمتر از همه رادیو و تلویزیون به کمک سینما آمده و فیلم های اکران آنلاین و حتی شیوه دسترسی به آن را تبلیغ و تببین کنند و کمک کنند تا سینما در این شرایط بحرانی بتواند روی پای خود بایستد و از پا نیفتد!.

مساله این است که آنچه ضرورت اکران آنلاین را در شرایط کنونی برجسته می کند اقتصاد سینما و راهکاری برای جلوگیری از ضرر و زیان مالی در این زمینه است؛ وگرنه باید بین فیلم دیدن و سینما رفتن تمایز قائل شد. بر همین اساس مخالفان اکران آنلاین معتقدند که این شیوه نمایش، فرصت و لذت تماشای فیلم در سینما را از مخاطب می گیرد. به باور آنها فیلم دیدن و سینما رفتن دو چیز است و وضعیت تماشا به مثابه یک عنصر برون متنی در لذت بردن و حتی درک متن فیلم تاثیر می گذارد.

فیلم دیدن در خانه یا محل کار و هر جایی غیر از سالن سینما سویه و کارکرد آیینی و اجتماعی نمایش فیلم را از بین می برد. لوکیشن و میزانسن همانطور که در تولید فیلم مهم است در تماشای فیلم هم مهم است. حتی میزانسن مخاطب درون سالن سینما مثلا اینکه در صندلی راحتی نشسته و دسترسی او به پرده نمایش چگونه است، در کیفیت درک و لذت فیلم نقش دارد.

به عبارت دیگر مخالفان اکران آنلاین معتقدند که این طرح هم لذت تماشای جمعی فیلم را می کاهد و هم سینما را از کارکردهایی آیینی و اجتماعی آن تهی می کند و هم تجربه زیسته سینما رفتن را ازمخاطب می گیرد!. از جمله مخالفان اکران آنلاین سینمادارها و صاحب سالن های سینما هستند که شاید بیش از دیگران از تعطیلی سینماها متضرر شدند و در اکران آنلاین هم سود فروش سینماها را از دست می دهند.

به نظر می رسد که تداوم اکران آنلاین می تواند ساز و کار تجاری و اقتصاد سینما را تحت تاثیر خود قرار داده و مناسبات تازه ای در این زمینه ایجاد کند. از جمله برجسته شدن نقش پلتفرم ها و رقابت بین آنها که می تواند به نفع سینما بوده و بازار اکران آنلاین را داغ نگه دارد.

این تاثیر گذاری می تواند فراتر از بخش اکران و نمایش رفته و حتی بخش تولید را هم دربربگیرد. به این معنا که فیلم هایی با فرمت و ساختاری مخصوص اکران اینترنتی ساخته شود، نه لزوما فیلم هایی که برای سینما ساخته شده و باید آنها را روی پرده سینما دید.

واقعیت این است که اکران آنلاین یک امکان جدید و ناگزیر در شرایط بحرانی روز است که هنوز سینمای ایران، تجربه کافی در آن کسب نکرده و چالش ها و خوانش هایی زیادی درباره آن مطرح است. از جمله زیر ساخت های فنی مناسب یا ساز و کارهای مالی دقیقی درباره مدیریت اکران آنلاین وجود ندارد، یا قوانین و ضوابطی که بتوان از حیث حقوقی و اقتصادی این عرصه را ساماندهی کند و فیلم ها را از قاچاق و کپی رایت های غیر قانونی مصون نگه دارد. اما گریزی از آن نیست و حتی در دوران پساکرونایی هم این شیوه اکران می تواند به عنوان یکی از گزینه های موجود نمایش مورد استفاده قرار بگیرد. از این رو سازمان سینمایی باید این مساله را جدی گرفته و ضمن حمایت از سینماگران در این شرایط بحرانی به مکانیسم کارشناسی شده در زمینه اکران آنلاین رسیده و آن را ابلاغ کند تا اکران آنلاین هم پررونق باشد هم عادلانه.

اکران آنلاین و اینترنتی فیلم