رونمایی از «جنایت بی‌دقت» دیگر فیلم ایرانی فستیوال ونیز: تاریخ به روایت سینما

پولاد امین: در روزهایی که نگاه فستیوال ونیز به فیلم «خورشید» مجید مجیدی دوخته شده که با استقبال منتقدان مواجه شده و رسانه‌های غربی آن را یکی از امیدهای شیر طلایی امسال عنوان کرده‌اند، سینمای ایران با «جنایت بی‌دقت» شهرام مکری جوانبی دیگر از پتانسیل خود را به نمایش گذاشت.

«جنایت بی‌دقت» که اولین نمایش جهانی خود را در بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز تجربه می‌کند، در چند روزی که از آغاز فستیوال می‌گذرد، فیلمی پرخبر و مورد توجه بوده است. یکی از کنجکاوی‌برانگیزترین فیلم‌های این دوره از جشنواره که بی‌تردید بعد از فستیوال ونیز در ایران نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

«جنایت بی‌دقت» به‌عنوان چهارمین فیلم بلند شهرام مکری؛ یکی از آن فیلم‌هایی است که در ادبیات سینمایی به “باب طبع جشنواره‌ها” معروف است. روایتی متفاوت با مضمونی مرتبط با سینما درباره تماشاگرانی که قبل از شروع اکران فیلمی درباره آن حرف می‌زنند، اما با شروع نمایش بر پرده سینما، داستان‌ تماشاگران و قصه فیلم با هم یکی می‌شود.

بعد از اولین نمایش «جنایت بی‌دقت» در فستیوال ونیز معلوم شد که برخلاف سه فیلم اول شهرام مکری، این فیلم می‌تواند در ایران نیز فیلم موفقی باشد و از سوی طیف‌های مختلفی مورد استقبال قرار گیرد. فیلم گوشه‌چشمی به یک رخداد ملتهب تاریخی مرتبط با سینما (حادثه سینمارکس آبادان) دارد و داستانی هنوز مبهم درباره ٤٢‌سال پیش را روایت می‌کند. درباره سینماهایی که در روزهای انقلاب به آتش کشیده شدند که در یک مورد غم‌انگیز، سینمارکس با تمام ٤٠٠ نفری که در آن داشتند فیلم «گوزن‌ها» را تماشا می‌کردند، در آتش سوختند. پرونده‌ای که هنوز و همچنان معماهای بسیاری دارد و همین هم شانس موفقیت آن را در سینمای خودمان نیز افزایش می‌دهد.

با اینکه خرید حق اکران «جنایت بی‌دقت» در فرانسه نشان داد که این فیلم ظاهرا چشم‌انداز خوبی برای موفقیت خارج از فضای جشنواره‌ها و بین تماشاگران عادی کشورهای غربی هم دارد. کمپانی Damned Films که طی قراردادی با کمپانی دریم لب فیلمز که پخش بین‌المللی فیلم «جنایت بی‌دقت» را کسب کرده، حق نمایش ساخته جدید شهرام مکری را خریداری کرد، اعلام کرده که «جنایت بی‌دقت» را به‌طور گسترده در فرانسه و مناطق موناکو و آندورا اکران خواهد کرد.

آغاز خبرسازی

شهرام مکری خبرسازی در فستیوال ونیز امسال را با صحبت‌هایش درباره تحریم‌های آمریکا آغاز کرد. کارگردان چهل‌ودو ساله فیلم‌های «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر»، «ماهی و گربه» و «هجوم» در میزگردی که با موضوع تولید مشترک سینمایی برگزار شده بود، ایران را جذاب‌ترین کشور خاورمیانه برای تولید مشترک فیلم‌های سینمایی دانست و گفت که “تحریم‌های سیاسی که مانع از جابه‌جایی پول و سرمایه میان بانک‌های ایران و سایر کشورها می‌شود، محافظه‌کاری در بروکراسی اداری، عدم دادوستد سینمایی و نبود تمایل برای تولید فیلم در سایر کشورها از سوی مدیران سینمای ایران و شرایط پیچیده حاکم بر سینمای ایران به لحاظ محتوایی مهم‌ترین موانع تولید فیلم‌های مشترک میان ایران و سایر کشورها هستند”.

مکری که پیشتر در‌ سال ٢٠١٣ با فیلم «ماهی و گربه» برنده جایزه بخش افق فستیوال ونیز برای مضمون نوآورانه شده، در میزگرد آینده سینمای جهان که در حاشیه این جشنواره برگزارشد، گفت: “قدمت سرزمین ایران و ادبیات غنی آن که مملو از داستان‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای است، طبیعت چهار فصل که امکان تولید فیلم در شرایط آب‌و‌هوایی مختلف را فراهم می‌کند، نیروی متخصص و ماهر سینمایی و سابقه صدوده ساله سینما در ایران، نیروی کار ارزان در عرصه سینما، علاقه مندی مردم ایران به سینما و همراهی آنها با گروه‌های فیلمسازی، بازار فیلم خوب و مناسب برای تولیدات مشترک سینمایی، به‌کارگیری سرمایه دولتی و بخش خصوصی در تولید فیلم و سرعت بالای تولید فیلم در ایران نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکایی ازجمله ظرفیت‌ها و جذابیت‌های ایران برای تولیدات مشترک سینمایی هستند”.

تاریخ بی‌دقت

درباره موضوع تاریخی فیلم «جنایت بی‌دقت»؛ شهرام مکری می‌گوید که نگاهش به رخدادهای تاریخی نه به‌عنوان اتفاقی جدا که به صورت یک زنجیره از رخدادهای مستمر بوده است: “در صحبت در مورد تاریخ ظاهرا به نظر می‌رسد که در مورد زمانی جدا از زمان حال صحبت می‌کنیم، درحالی‌که نگاه من به تاریخ به صورت یک زنجیره است که بین حال و گذشته همپوشانی وجود دارد و انسان تنها برای اینکه درک بهتری داشته باشد، آنها را از هم جدا کرده است.» مکری به رادیو ونیز گفته که «جنایت بی‌دقت» داستانی آشنا برای ایرانی‌ها دارد: «داستان فیلم من درباره روزی است که یک تراژدی در تاریخ ایران اتفاق افتاده. روزی که یک سینما که پر از جمعیت بود، به آتش کشیده شده است. البته فیلم به این سیاهی نیست که در خلاصه داستان به نظر می‌آید و بیشتر سعی کرده‌ایم نگاهی تطبیقی با امروز ایران داشته باشیم.» شاید به دلیل نوع نگاه شهرام مکری به رخدادهای تاریخی فیلمش باشد که او از «جنایت بی‌دقت» به‌عنوان فیلمی رئالیستی با ترکیبی از سورئال یاد می‌کند. به گفته شهرام مکری «تاریخ ایران دارای یک دیوار جداکننده مرتفعی است که نامش انقلاب است. هر چیزی که اتفاق افتاده است، به قبل و بعد از این مرز تاریخی تقسیم می‌شود. فیلم جنایت بی‌دقت در مورد یکی از مهم‌ترین رویدادهایی است که منجر به ساخت این دیوار جداکننده شده ‌است. بسیاری معتقدند که آتش سینما رکس آغاز شعله‌ورشدن آتش انقلاب در ایران بود. برای من حیاتی بود که نشان دهم همچنان ٤٠‌سال پس از پیروزی انقلاب باورکردنی نیست که تاریخ به جلو حرکت نکرده باشد، بلکه همچون یک دایره در هم پیچیده باشد. ما شخصیت‌‌های داستانِ تاریخی را از ٤٠‌سال پیش در تهران می‌بینیم. روش تجربی من این‌گونه بود که شخصیت‌های تاریخی را در ایران معاصر فرابخوانیم”.

مکری می‌گوید که از این طریق خواسته تاریخ را شکل دیگری ببیند: “سینما امکان می‌دهد که لحظات طلایی تاریخ یا تراژدی‌های بزرگ تاریخی را جور دیگری ببینیم. تغییراتی که گاهی سینماگرها درباره مستندات تاریخی می‌دهند، یعنی اتقاقاتی که می‌دانیم افتاده، اما آنها جور دیگری نشانش می‌دهند، همیشه همین است”.

واقعیت و خیال

شهرام مکری درباره نقش سابقه مستندسازی‌اش در ساخت فیلم «جنایت بی‌دقت» می‌گوید که کار در تلویزیون و ساخت مستند نگاه خوبی درباره جامعه ایران به او داده است: “ساخت برنامه‌های تلویزیونی یا کارهای مستند برای من فقط برای امرار معاش است، چون در این نوع فیلمسازی نمی‌توان به تجربه‌گرایی دست زد و این امر باعث بروز مشکلاتی بزرگ می‌شود. مثلا در پیدا کردن یک بازار برای نمایش فیلم یا یافتن سرمایه‌گذار برای فیلم‌های بعدی. اما به‌هرحال باید زندگی کرد و من هم این کارها را برای زندگی‌کردن می‌کنم و البته در کنارش هم تدریس می‌کنم و آگهی بازرگانی هم می‌سازم که همه اینها به من کمک می‌کنند تا درک بهتری از شرایط جامعه ایران امروز داشته باشم که برای رشد تلاش می‌کند”.

مکری ادعا می‌کند که برخلاف بخش غالب سینمای ایران، علاقه‌ای به رئالیسم و ‌هایپررئالیسم (واقع‌گرایی افراطی) ندارد و حتی عامدانه سعی می‌کند تا جایی که می‌تواند از آن دور شود: “سینمای ایران علاقه شدیدی به فیلم‌های واقع‌گرایانه افراطی دارد، من اما تلاش می‌کنم از آن نگاه فاصله بگیرم و حتی وقتی فیلمی درباره یک رخداد مستند می‌سازم، می‌کوشم در روایت آن از نقطه‌ دید واقع‌گرایانه دور شوم”. به عبارت بهتر: “ایده اولیه این فیلم این بود که با یک لایه ‌هایپررئالیستی شروع کنم و در روند کار در دل روایت خیلی رئالیستی کار، تماشاگر وجود یک رخداد یا قدرت فراواقعی را هم حس کند. جوری که نتوانیم آن را خیلی راحت به‌عنوان یک فیلم رئال یا سورئال تعریفش کنیم”.

بیم و امید

شهرام مکری کارنامه‌ای پرافتخار دارد و با فیلم‌هایی مانند «طوفان سنجاقک»، «محدوده دایره»، «آندوسی»، «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر»، مستند «اردک آبی»، «خام، پخته، سوخته»، «ماهی و گربه» و «هجوم» جوایز پرشماری از فستیوال‌های داخلی و خارجی به دست آورده است که از آن میان می‌توان به سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه برای فیلم‌های «طوفان سنجاقک» و «محدوده دایره» در دوره‌های ٢٢ و ۲۵ جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، مدال نقره یونیکا از آلمان (فیلمسازان آماتور جهان)، تندیس جشن خانه سینما برای فیلم کوتاه «آندو-سی»، تندیس جشن خانه سینما برای فیلم «محدوده دایره»، جایزه آکادمی فیلم قزاقستان برای فیلم «خام، سوخته» و لوح افتخار برای کارگردانی فیلم «اشکان، انگشتر متبرک» از جشنواره فیلم فجر اشاره کرد. حالا با استقبالی که از فیلم «جنایت بی‌دقت» به عمل آمده، باید دید شهرام مکری که با فیلم «ماهی و گربه» توانسته جایزه ویژه بخش افق‌های ونیز را در‌ سال ۲۰۱۳ به دلیل «محتوای خلاقانه» از آنِ خود کند؛ امسال چه دستاوردی از ونیز خواهد داشت.

منبع: روزنامه شهروند