به بهانه درگذشت چنگیز جلیلوند / دوبلورهای که به بازیگران اعتبار بخشیدند

عصرسینما؛ رضا صائمی

سینمای ایران در 2 آذر ماه یکی از بزرگترین و ماندگارترین هنرمندان خود در صنعت دوبله را از دست داد. دوبلوری که نه تنها صدای تاثیرگذاری داشت که مهارت بالایی در صدا سازی و در واقع تیپ سازی صدا داشت. نمونه بارزش صدایی که برای تیپ نقش های فردین اجرا کرد. مشهورترین گویندگی‌های او در فیلم‌های سینمایی خارجی به‌جای مارلون براندو، پل نیومن، برت لنکستر، ماکسیمیلیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یول براینر، کلینت ایستوود، دین مارتین بود و در فیلم‌های سینمایی ایرانی به‌جای محمدعلی فردین، بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی، ایرج قادری، سعید راد صحبت کرده است. دوبلوری که به دلیل تنوع در صداسازی و دوبله کاراکترهای مختلف به مرد حنجره طلایی در بین دوبلورهای کشور معروف شده بود.

واقعیت این است که زمانی دوبله در سینمای ایران حضور پررنگ و تاثیر گذاری داشت. تقریبا تا اواخر دهه 60 و پیش از اینکه صدابرداری سرصحنه رواج یابد از دوبله استفاده می شد و این نه تنها فرصتی برای هنرنمایی اهل دوبله فراهم می کرد که امتیاز بزرگی برای بسیاری از بازیگران بود تا با صدای جذاب و تاثیرگذار دوبلورهای شاخص و برجسته بیشتر دیده شوند و به شهرت برسند.

چه بسا برخی از بازیگرانی که در یک برهه خاصی از تاریخ سینمای ایران به شهرت رسیدند و شناخت شدند، اعتبار خود را از قدرت و هنر دوبلورها و صدای آنها گرفته اند. حتی می توان مدعی شد که زیبایی و صلابت و تاثیرگذاری صدای آنها بیش از بازی های بازیگرانش بوده.

به طور مثال مرحوم فردین گرچه از محبوبیت بالایی برخوردار بود، اما بازیگر به معنای حرفه ای نبود و از عالم ورزش به سینما آمده بود. خوش تیپی و چهره جذابش را نمی توان در موفقیتش در سینما نادیده گرفت، اما دو صدا در درخشش و شهرت و محبوبیت او به شدت تاثیر گذاشت. یکی صدای ایرج که به جای او آواز می خواند و دیگری چنگیز جلیلوند که به عنوان دوبلور اغلب به جای او حرف می زد. یا مثلا سعید راد که دیده شدنش را در سینما مدیون صدای چنگیز جلیلوند است که به جای او حرف می زد. چنانچه می توان مدعی شد اگر بازیگری تیپکال مثل سعید راد اگر از دوبله و صدای زیبا جلیلوند یا دوبلورهای دیگر بهره نمی برد و مجبور بود با صدای خودش حرف بزند هرگز نمی توانست در سینمای ایران صاحب نام شود. کافیست به نقش ها و بازی ها او در دو دهه اخیر توجه کنید که با صدای خودش حرف زده و آن را با نقش های که دوبلورها به جایش حرف زده اند مقایسه کنید تا متوجه تاثیر مهم دوبله در موفقیت او به عنوان یک فاکتور مهم شوید.

گویی صداهای ماندگار دوبلورها ضعف های احتمالی یا موردی بازیگران را می پوشاند و به آن صلابت و جذابیت و حتی هویت دراماتیکی می بخشید که با صدای خودش هرگز قابل دستیابی نبود. چهره پرجذبه و مردانه ناصر ملک مطیعی اگر با صدای پرصلابت چنگیز جلیوند همراه نمی شد قطعا نمی توانست به جایگاه و تصویری که مخاطب از او در ذهن خود داشت برسد. او به جای ناصر ملک‌مطیعی در فیلم های غلام ژاندارم، مرد، ناخدا، باباشمل، طوقی، چلچراغ، بت، بابا گلی به جمالت، صلات ظهر، سه قاپ، پاشنه طلا، نقره داغ حرف زده یا به جای بهروز وثوقی در فیلم های کندو، ممل آمریکایی، ماه عسل، دشنه، ذبیح، بت، طوقی، نفس بریده، همسفر نشان می دهد که چقدر یک دوبلور حرفه ای و صدای ماندگار می تواند به ماندگاری یک نقش یا بازیگر کمک کند.

این تاثیرگذاری به ویژه در فیلم یا سریال های تاریخی عمق بیشتری هم پیدا می کند. بسیاری از بازیگران قدیمی موفقیت و معروفیت خود را مدیون دوبلورهای قدرتمند و خوش صدا هستند، نه صرفا خوش چهره بودن یا توانمندی در بازیگری. از این حیث دوبله هم کارکرد زیبایی شناسی داشته و به کاراکتر جذابیت می بخشد و هم خاصیت عیب پوشی که می تواند بسیاری از ضعف های بازیگر به ویژه در بیان و بازی های کلامی را بپوشاند و حتی آن را به نقطه قوت بدل کند.

حالا سالهاست که دیگر دوبله فیلم های ایرانی صورت نمی گیرد اما نمی توان منکر نقش بی بدیل آن در خلق و ماندگاری بسیاری از نقش ها و بازیگرها شد. دوبلورهایی که دیگر تکرار نمی شوند.