به بهانه سی و پنچ سالگی فیلم «اجاره نشین ها» ساخته داریوش مهرجویی / ما هنوز اجاره نشین هستیم!
عصرسینما؛ رضا صائمی
فیلم «اجاره نشین ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی 35 ساله شد. عجیب نیست که از تولد یک فیلم سخن بگوییم یا برایش جشن تولد برگزار کنیم. برخی از فیلم ها یا مسیر تاریخ سینما را عوض می کنند یا نقطه عطفی در تاریخ می شوند یا اصلا تاریخ سینما را با ارجاع به آنها می نویسند. فیلم «اجاره نشین‌ها» از این جنس فیلم هاست که هرچقدر از تاریخ تولید و نمایش آن می گذرد اعتبار و جایگاه آن و اثرگذاری اش روشن تر می شود. ضمن اینکه علاوه بر اینها «اجاره نشین‌ها» خود روایتگر برهه ای از تاریخ است و حتی تاریخ اکنون را هم برای خوانشی نمادین احضار می کند و فرا می خواند.
بدون شک «اجاره نشین‌ها» را می توان همچنان به عنوان بهترین کمدی اجتماعی تاریخ سینمای ایران دانست که هم الگوی موفق در فیلمسازی و ژانر کمدی ارائه داد و هم توانست مدلی از نقد اجتماعی به زبان هنر و سینما را صورت بندی کند. «اجاره نشین‌ها» در زمانی ساخته شد که فیلمهای کلیشه‌ای و شعارزده صحنه سینمای ایران را به تسخیر خود درآورده بودند و از این جهت فیلمی بسیار متفاوت با ارجاعات سیاسی و اجتماعی فراوان است.
هنوز هم می توان با ارجاع به همین ارجاعات به بازنمایی و نقد وضع موجود پرداخت. از اختلافات و کشمکش های طبقاتی گرفته یا آسیب شناسی طبقه نوکیسه، فقدان فرهنگ گفتگو، غلبه احساسات و هیجانات بر عقلانیت و چه بسا مهمتر از همه بلاتکلیفی و وضعیت شترگاوپلنگی در جدال سنت و مدرنیته.
بنزی که عباس آقا سوپر گوشت در آن مصالح ساختمانی پر می کرد مصداقی از همان پارادوکس های طبقاتی بود که هنوز هم در امتداد تاریخی جامعه ما می توان در میان طبقات متوسط یا بالادست جامعه ردیابی کرد.
اصلا می توان یک بار خلاصه ای از قصه فیلم را مرور کرد که خود قصه روایتگر وضعیت بغرنج تاریخی ماست که همچنان در آن بسر می بریم. یک آپارتمان در حاشیه شهر تهران که مالکش درگذشته بدون وارث مانده و اداره امور آپارتمان و مستاجرها را مباشر مالک درگذشته که خود نیز ساکن همین ساختمان است به عهده گرفته و قصد دارد با همکاری یک مشاور املاک محلی ملک را تصاحب کند. آپارتمان فرسوده و نیازمند تعمیرات اساسی است ولی عباس آقا (مباشر مالک درگذشته با بازی عزت الله انتظامی) نه خود وظیفه تعمیرات را به عهده می‌گیرد و نه به دیگر ساکنان اجازه انجام این کار را می‌دهد. در این ساختمان هر یک از ساکنان به دنبال به کرسی نشاندن حرف و نظر خود هستند و این امکان تفاهم بر سر چگونگی تأمین هزینه‌های تعمیرات را از بین می‌برد، تا این که عباس آقا به توصیه مادرش (با بازی حمیده خیر آبادی) مجلس شامی تدارک می‌بیند و می‌پذیرد که با مشارکت همه ساکنان هزینه تعمیرات تأمین شود، اما فردای آن روز این توافق با توصیه‌های غلام ترکه‌ای به عباس آقا بر هم می‌خورد و کار تعمیرات ساختمان همچنان بر زمین می‌ماند تا این که در شبی بارانی منبع آب بزرگ ساختمان سقوط می‌کند و کل ساختمان فرو می‌ریزد، روز بعد ماموران شهرداری به اجاره‌نشین‌ها اعلام می‌کنند که این ملک به شکل قسطی به آنها واگذار می‌شود. آن ساختمان به ظاهر مدرن که خانه سنتی و حیاط دار نیست بلکه آپارتمانی جدید در یک فضا و جغرافیای بیابانی است از درون پوسیده و پوشالی است و هر زمان بیم فرو ریختن آن می رود. ساختمانی که بزک شده حتی بالای سقفش گل و گیاه کاشته اند تا کهنگی و سستی درونی و بنیادی آن پیدا نباشد یا دست کم آزاردهنده نباشد. اما همه می دانند یا نگرانند که این ساختمان روزی فروبپاشد.
این حکایت، روایت جامعه بحرانی ماست که هر لحظه بیم فروپاشی آن می رود. ترکیدن لوله دستشویی اکبر عبدی و سرریز شدن آب به کل ساختمان نشانی از همین فرسایش که چالش امروز ما نیز هست. «اجاره نشین‌ها» انگار همین امروز ساخته شده و آدم هایش هنوز آشنا به نظر می رسند که تنها شیک تر شده اند.
«اجاره نشین‌ها» روایت میل به شهری شدن و شهرنشینی پرتناقض ماست که همچنان در یک تاخیر فرهنگی و تاریخی به سر می برد. جغرافیای آپارتمان اجاره نشینی ها را نباید دست کم گرفت که تصویری از ناکجاآبادی است که سرگشتگی و سرگرمی ما را در زمانه و زمینه تاریخی صورت بندی می کند. کوین توماس در روزنامه لس آنجلس تایمز درباره این فیلم می نویسد: “اجاره نشین‌ها طنزی هوشمندانه و اجتماعی که شاید استعاره ای است از ایران.
«اجاره نشین‌ها» اثر داریوش مهرجویی نسیم تازه ایست که از همه جای ایران می وزد. طنز اجتماعی چیزی نیست که در حال حاضر بشود در ایران انتظار داشت و این امر باعث شده که فیلم بیشتر لذت بخش باشد . گفته می شود طنز این فیلم آن را مردم پسندترین فیلم تاریخ سینمای ایران ساخته است و هیچ فیلم دیگری نتوانسته تا این اندازه –از این نظر _عالمگیر شود”.
آری جناب کوهن توماس این فیلم تمثیلی نقادانه و روشن از تاریخ معاصر ماست.
مطالب زیر را نیز از نویسنده این یادداشت میتوانید بخوانید:
یادداشت ویژه: درباره مزایا و معایب اکران آنلاین و اینترنتی / سینما در خانه!
درباره حضور باران کوثری در نقش فروغ فرخزاد / این نقش از پای بست ویران است
به بهانه مسابقه «دورهمی» و کپی سازی آن / دور زدن دورهمی
نقد فیلمهای درحال اکران: نگاهی به فیلم «خون شد» ساخته مسعود کیمیایی / بازگشت به خانه
نقدی بر سریال «می‌خواهم زنده بمانم» ساخته شهرام شاه حسینی / کشمکش عاطفه و عقیده
یادداشت ویژه: نگاهی به ماجرای توقیف یک سریال موفق / ساطور ساترا!
یادداشت ویژه: نگاهی به ماجرای قتل یک کارگردان سینما / شوک ایران از جنایت اکباتان
یادداشت ویژه: شبکه نمایش خانگی ؛ خاستگاه هنری یا بنگاه مالی!
تحلیلی بر وضعیت سینمای کشور در سال 99 / سال سخت و سیاه سینمای ایران
